Οι ιοί της γρίπης μεταδίδονται από άτομο σε άτομο μέσω των αναπνευστικών εκκρίσεων (με βήχα ή φτάρνισμα), είτε άμεσα είτε έμμεσα μέσω των χεριών. Αν κάποιος λοιπόν αγγίξει ένα μολυσμένο αντικείμενο και στη συνέχεια ακουμπήσει τα μάτια, τη μύτη ή το στόμα του, μπορεί να νοσήσει.
Ο ψυχρός καιρός και ο συγχρωτισμός (συγκέντρωση πολλών ατόμων σε κλειστούς χώρους) αυξάνουν τη μετάδοση της γρίπης.
Αν και το κρύο δεν τις προκαλεί, όσο πέφτουν οι θερμοκρασίες τείνουμε να παραμένουμε σε κλειστούς χώρους που δεν αερίζονται καλά, με αποτέλεσμα να μεταδίδονται ευκολότερα οι ιοί.
Επίσης, μελέτες έχουν υποδείξει ότι ο ιός της γρίπης συγκεκριμένα εξαπλώνεται ευκολότερα όταν η θερμοκρασία και η υγρασία βρίσκονται σε χαμηλά επίπεδα, συνθήκες που συναντάμε συχνότερα κατά τους φθινοπωρινούς και χειμερινούς μήνες.
Οι ενήλικες μπορεί να μεταδώσουν τη νόσο μία μέρα πριν αρρωστήσουν έως 5-7 μέρες από τη στιγμή που θα εκδηλώσουν τα συμπτώματα. Τα παιδιά και οι ασθενείς με σοβαρή ανοσοκαταστολή μπορεί να μεταδίδουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα (έως και δύο εβδομάδες). Το ιικό φορτίο, τις μέρες που έχουμε τα συμπτώματα, είναι πολύ μεγαλύτερο.
Τα συμπτώματα της γρίπης αρχίζουν αιφνίδια 1-4 μέρες μετά την προσβολή από τον ιό και περιλαμβάνουν πυρετό, πόνους στις αρθρώσεις, μυαλγίες, πονοκέφαλο, καταρροή, πονόλαιμο, βήχα (συνήθως ξηρός) και πολύ έντονη καταβολή. Ο πυρετός συχνά είναι υψηλός, πάνω από 38 βαθμούς Κελσίου και συνήθως διαρκεί έως τρεις ημέρες.
Η κόπωση ενδέχεται να επιμείνει για αρκετό καιρό έπειτα από την ανάρρωση από τα αρχικά συμπτώματα. Τα παιδιά μπορεί να παρουσιάζουν συμπτώματα από το γαστρεντερικό, όπως, ναυτία, εμέτους, διάρροια, ενώ στους ενήλικες τα συμπτώματα αυτά είναι σπάνια. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να χρειαστεί επείγουσα ιατρική φροντίδα.
Στους ενήλικες τα συμπτώματα, που θα ανησυχήσουν, είναι ο έντονος πόνος στο στήθος, ο έντονος πονοκέφαλος, η δύσπνοια, η ζάλη, η σύγχυση, ο επίμονος εμετός, ενώ στα παιδιά είναι ο υψηλός και παρατεινόμενος πυρετός, η δυσκολία στην αναπνοή, η γρήγορη αναπνοή, η κυάνωση, η ελαττωμένη πρόσληψη υγρών, η υπνηλία, η υπερβολική ευερεθιστότητα και η παρουσία συμπτωμάτων που ενώ βελτιώνονταν ξαφνικά χειροτέρευσαν.
Αν είστε υγιείς, η γρίπη δεν θα σας ταλαιπωρήσει ιδιαιτέρως. Επειτα από 3 με 4 μέρες, ή μία εβδομάδα το πολύ, τα συμπτώματά θα αρχίσουν να υποχωρούν.
Ο βήχας και το αίσθημα κόπωσης ή αδυναμίας μπορεί να διαρκέσει μέχρι και δύο εβδομάδες μετά από την ασθένεια.
Κατά την διάρκεια της εποχής της γρίπης κυκλοφορούν και άλλοι ιοί που προσβάλλουν το αναπνευστικό και προκαλούν συμπτώματα παρόμοια με αυτά της γρίπης. Σε αυτούς τους ιούς περιλαμβάνονται και οι ρινοϊοί, οι οποίοι είναι η κύρια αιτία του κοινού κρυολογήματος. Ορισμένα από τα συμπτώματα της γρίπης είναι κοινά με το κοινό κρυολόγημα και ειδικά αν το κρυολόγημα που περνάμε είναι βαρύ μπορεί εύκολα να το περάσουμε για γρίπη.
Το να διαχωρίσει κανείς τα συμπτώματα του κρυολογήματος από εκείνα της γρίπης μπορεί μερικές φορές να είναι δύσκολο. Σε γενικές γραμμές πάντως τα συμπτώματα του κρυολογήματος είναι πιο ελαφριά και περιορίζονται στο ανώτερο αναπνευστικό (καταρροή, φτάρνισμα, πονόλαιμος), διαρκούν λιγότερο, έχουν πιο σταδιακή έναρξη, ενώ σπάνια συμβαίνουν επιπλοκές.
Οι περισσότεροι υγιείς άνθρωποι ξεπερνούν τη γρίπη χωρίς να παρουσιάσουν επιπλοκές. Ορισμένοι όμως, όπως άτομα που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για σοβαρές επιπλοκές από τη γρίπη και κάποιοι μάλιστα μπορεί να χάσουν και τη ζωή τους.
Τα άτομα τα οποία κινδυνεύουν περισσότερο να τις εμφανίσουν είναι άτομα ηλικίας άνω των 60 ετών, παιδιά και ενήλικες με χρόνια καρδιαγγειακά, αναπνευστικά και νευρολογικά νοσήματα, με μεταβολικές διαταραχές (όπως ο σακχαρώδης διαβήτης), με χρόνιες νεφρικές ή ηπατικές νόσους ή με ανοσοκαταστολή.
Επίσης ιδιαίτερα προσεκτικοί θα πρέπει να είναι οι έγκυες γυναίκες ανεξαρτήτως ηλικίας κύησης, οι λεχώνες, οι θηλάζουσες, άτομα πολύ αδύνατα ή πολύ παχύσαρκα και τα άτομα που βρίσκονται σε στενή επαφή με παιδιά μικρότερα των έξι μηνών, ή φροντίζουν άτομα με υποκείμενο νόσημα, τα οποία διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο επιπλοκών από τη γρίπη.
Οι ομάδες υψηλού κινδύνου, αν προσβληθούν, μπορεί να εμφανίσουν ταχεία επιδείνωση της λοίμωξης και σοβαρές επιπλοκές, γιατί για έναν πάσχοντα από οποιοδήποτε χρόνιο πρόβλημα υγείας, η γρίπη είναι απειλητική από το πρώτο κιόλας σύμπτωμα. Μερικές από τις επιπλοκές είναι η πνευμονία από τον ίδιο τον ιό της γρίπης ή από μικρόβια (κυρίως από πνευμονιόκοκκο), η αφυδάτωση, οι κρίσεις άσθματος στα άτομα που πάσχουν από βρογχικό άσθμα, η παρόξυνση της χρόνιας βρογχίτιδας, η επιδείνωση της καρδιακής ανεπάρκειας ή του σακχαρώδους διαβήτη.
Προκειμένου λοιπόν να περιοριστούν οι πιθανότητες μετάδοσης των ιώσεων θα πρέπει να λαμβάνονται κάποια μέτρα προστασίας, ιδιαίτερα στην περίοδο των εξάρσεων.
Είναι πολύ σημαντική η τήρηση των μέτρων υγιεινής, όπως συχνό πλύσιμο των χεριών και αναπνευστική υγιεινή. Το πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και ζεστό νερό για τουλάχιστον 20 δευτερόλεπτα βοηθά να καθαρίσουμε τα μικρόβια από το δέρμα.
Είναι σημαντικό να έχουμε καθαρά τα χέρια μας, δηλαδή καλό πλύσιμο των χεριών μας όταν ερχόμαστε σε επαφή με επιφάνειες που μπορεί να είναι μολυσμένες, σε δημόσιους χώρους όπως πόμολα, χερούλια σε μέσα μαζικής μεταφοράς.
Θα πρέπει πάντοτε να καλύπτουμε το στόμα και τη μύτη μας όταν βήχουμε ή φταρνιζόμαστε είτε με ένα χαρτομάντιλο είτε με την εσωτερική πλευρά του αγκώνα μας. Επισημαίνεται επίσης για τα άτομα που έχουν συμπτώματα γρίπης, η ανάγκη οικειοθελούς απομόνωσης και αποφυγής συγχρωτισμού για την αποφυγή μετάδοσης του ιού. Είναι σημαντικό ο κάθε ασθενής να παραμένει στο σπίτι του μέχρι και 24 ώρες αφότου έχει φύγει ο πυρετός.
Πάντως ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να προστατευτεί κανείς από τη γρίπη είναι ο έγκαιρος εμβολιασμός. Οπως έλεγε και ο πατέρας της σύγχρονης ιατρικής Ιπποκράτης «κάλλιον το προλαμβάνειν, παρά το θεραπεύειν».
Ο εμβολιασμός συστήνεται να γίνεται κατά τους μήνες Οκτώβριο-Νοέμβριο, κάθε χρόνο, αλλά μπορεί να συνεχίζεται καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου γρίπης. Ομως θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι απαιτούνται τουλάχιστον δύο εβδομάδες από τη στιγμή του εμβολιασμού για την παραγωγή αντισωμάτων και αποτελεσματικότερη προστασία κατά της γρίπης.
Ο αντιγριπικός εμβολιασμός συνιστάται σε όλα τα άτομα ηλικίας μεγαλύτερης των 6 μηνών, ενώ «επιβάλλεται» σε όλους όσοι ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου. Με το πέρασμα των χρόνων, οι ιοί μεταλλάσσονται ελαφρώς και αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους παρασκευάζεται κάθε χρόνο διαφορετικό εμβόλιο γρίπης. Ακόμη και αν η σύνθεση του εμβολίου είναι η ίδια με αυτή της προηγούμενης περιόδου, ο εμβολιασμός θα πρέπει να επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο, γιατί η ανοσία από το εμβόλιο εξασθενεί έπειτα από 6 μήνες.
Το εμβόλιο της γρίπης περιέχει νεκρούς ιούς γρίπης ή τμήματα του ιού και για τον λόγο αυτό δεν μπορεί να προκαλέσει νόσο.
Δυστυχώς, όπως διαπιστώνεται, παρά τις συστάσεις των ειδικών, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού παραμένει ανεμβολίαστο, με αποτέλεσμα αρκετοί να νοσηλεύονται κάθε χρόνο σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, ορισμένοι εκ των οποίων καταλήγουν.
Μία από τις αιτίες είναι ότι πολλοί ανησυχούν για την ασφάλεια και τις ενδεχόμενες παρενέργειες των εμβολίων. Οι ανησυχίες είναι αποτέλεσμα ελλιπούς ενημέρωσης.
Στην πραγματικότητα, τα εμβόλια είναι εξαιρετικά ασφαλή και μην ξεχνάτε ότι πριν από την κυκλοφορία τους ελέγχονται, περνάνε τρεις φάσεις κλινικών δοκιμών και πληρούν αυστηρές προϋποθέσεις.
Να σημειώσουμε ότι για τη γρίπη δεν υπάρχει σήμερα αιτιολογική θεραπεία. Τα αντιβιοτικά δεν έχουν καμία απολύτως ένδειξη, καθώς -όπως όλη η ιατρική κοινότητα επισημαίνει- χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για τη θεραπεία λοιμώξεων που προκαλούνται από μικρόβια και όχι από ιούς. Ετσι αντιβιοτικά θα χορηγηθούν μόνο σε βακτηριακές επιμολύνσεις.
Συστήνεται λοιπόν ξεκούραση και πολλά υγρά, τα οποία βοηθούν στη ρευστοποίηση των φλεγμάτων και των εκκρίσεων. Επιπλέον πρέπει να αποφεύγεται η χρήση αλκοόλ και καπνίσματος.
Οι ασθενείς μπορούν να πάρουν και κάποια φάρμακα για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της γρίπης, όπως αποσυμφορητικά για τη μύτη, παστίλιες ή κάποια διαλύματα για τον λαιμό, αντιπυρετικά για την αντιμετώπιση του πυρετού, αναλγητικά για την αντιμετώπιση των πόνων των μυών και κάποιο αποχρεμπτικό αν είναι παραγωγικός βήχας.
Παιδιά και έφηβοι με συμπτώματα γρίπης, θα πρέπει να αποφεύγουν τη χρήση ασπιρίνης κατά τη διάρκεια της μόλυνσης με γρίπη καθώς μπορεί να προκαλέσει μια σπάνια ασθένεια (Σύνδρομο του Reyes) που πολλές φορές μπορεί να είναι και θανατηφόρα.
Τέλος, υπάρχουν κάποια αντιικά φάρμακα (όπως η οσελταμιβίρη) που αν δοθούν έγκαιρα (μέσα σε 2 μέρες από την έναρξη των συμπτωμάτων) μπορούν να ελαττώσουν τη διάρκεια της γρίπης και να προλάβουν σοβαρές επιπλοκές της.
Η γρίπη εξαπλώνεται στον κόσμο με εποχικές πανδημίες, σκοτώνοντας εκατομμύρια ανθρώπους σε πανδημικά χρόνια και χιλιάδες ανθρώπους σε μη πανδημικά χρόνια.
Να θυμίσουμε ότι τον 20ό αιώνα έχουν καταγραφεί τρεις πανδημίες γρίπης, σκοτώνοντας εκατομμύρια ανθρώπους, όπως η γρίπη των χοίρων το 2009, με την κάθε μια των πανδημιών να εμφανίζει τη γρίπη κάθε φορά ως νέο μικροβιολογικό στέλεχος.
Η πρόληψη είναι λοιπόν πολύ σημαντική. Είναι προτιμότερο να προλαμβάνουμε μία ασθένεια παρά να τη θεραπεύουμε.
Ενας από τους καλύτερους τρόπους να προστατέψετε τον εαυτό σας και την οικογένειά σας από τη γρίπη είναι να εμβολιαστείτε!
*Του Ιωάννη Νάκου, Παθολόγου