Οι Μουφτήδες της Θράκης

Μία πολύ μεγάλη συζήτηση έχει ανοίξει τις τελευταίες ημέρες γύρω από το ζήτημα των Μουφτήδων της Θράκης, για το ρόλο που επιτελούν, αλλά κυρίως για το αν πρέπει τελικά να διορίζονται από το ελληνικό κράτος ή αν πρέπει να εκλέγονται απευθείας από τα μέλη της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης.

Οι πρώτες υποψίες για το γεγονός ότι η συζήτηση επρόκειτο να ανοίξει σύντομα κινήθηκαν όταν στις 14/11 στην Κομοτηνή, ο Έλληνας πρωθυπουργός είχε ανακοινώσει τις αλλαγές που σχεδιάζει η κυβέρνηση στην εφαρμογή της Σαρία, ήτοι του εθιμικού δικαίου που διέπει τη ζωή των μουσουλμάνων της Θράκης κυρίως δε σε ζητήματα οικογενειακά (τέλεση/λύση γάμων κλπ) και κληρονομικά.

Ο συσχετισμός των δύο ζητημάτων δεν μπορεί να είναι άτοπος, αφού αρμόδιος για την τήρηση της Σαρία, είναι ο τοπικός Μουφτής, συνεπώς οι όποιες αλλαγές στην εφαρμογή του εθιμικού δικαίου συναρτώνται άμεσα στις αρμοδιότητες του.

Έτσι, φτάσαμε στις 7 Δεκεμβρίου και την επίσκεψη του Προέδρου της Τουρκικής Δημοκρατίας Ρετζέπ Ταγήπ Ερντογάν στην Ελλάδα, ο οποίος μεταξύ άλλων έθιξε το ζήτημα της εκλογής των Μουφτήδων απ ευθείας από τη μειονότητα, για να λάβει την απάντηση από τον Έλληνα πρωθυπουργό ότι το εν λόγω ζήτημα είναι εσωτερικό της Ελλάδας και δεν αφορά τις διμερείς της σχέσεις με την Τουρκία.

Πλην όμως, ο Αλέξης Τσίπρας επανήλθε στο ζήτημα της εκλογής των Μουφτήδων από τις Βρυξέλλες, την Παρασκευή 15/12 για να πει ότι όντως η ελληνική κυβέρνηση το εξετάζει, επικυρώνοντας εκ του μακρόθεν την δήλωση του Υπουργού Παιδείας Κώστα Γαβρόγλου, ο οποίος την ίδια ημέρα είχε δηλώσει ότι “η εκλογή των μουφτήδων είναι ένα θέμα που η ελληνική κυβέρνηση συζητά και επεξεργάζεται”.

Τι είναι οι Μουφτήδες 

Από το wikipedia, αντιγράφουμε τον ορισμό της έννοιας μουφτής: Μουφτής είναι ιερατικός βαθμός ειδικότερα του σουνιτικού κλάδου της μουσουλμανικής θρησκείας. Είναι ο ερμηνευτής του Κορανίου για την απόδοση δικαιοσύνης.

Το όνομα προέρχεται αρχικά εκ του αραβικού مفتي μέσω της Τουρκικής müftî (= ο ερμηνευτής του νόμου) όπου και κατ΄ επέκταση θεωρείται ο Μουσουλμάνος θεολόγος εντεταλμένος να εκδίδει φετφάδες (fatwā[1],αραβικά فتوى) – γνωμοδοτήσεις βάσει της Σαρίας – στους πιστούς, κατόπιν ερωτήσεως”

Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν τέσσερις Μουφτείες: Στο Διδυμότειχο, στην Κομοτηνή, στην Ξάνθη και στη Ρόδο, ωστόσο από το παρόν θα εξαιρέσουμε τη Μουφτεία της Ρόδου, που ούτως ή άλλως διέπεται από ένα ειδικό καθεστώς και θα ασχοληθούμε με τις Μουφτείες και τους Μουφτήδες της Θράκης.

Ενώ λοιπόν στη Θράκη λειτουργούν τρεις Μουφτείες και θα έπρεπε να υπήρχαν τρεις Μουφτήδες, συνολικά υπάρχουν πέντε, εκ των οποίων οι τρεις είναι διορισμένοι από το ελληνικό κράτος και οι άλλοι δύο (που στην τοπική κοινωνία αποκαλούνται και ως “ψευτομουφτήδες”) είναι εκλεγμένοι από την μουσουλμανική μειονότητα, με μια διαδικασία όμως που τίθεται επισήμως εν αμφιβόλω και η κατάσταση δημιουργεί ένα φαύλο δίπολο που θα περιγράψουμε στη συνέχεια.

Κατ’ αρχήν να σημειώσουμε ότι οι διορισμένοι από το ελληνικό κράτος μουφτήδες της Θράκης είναι οι εξής: Οσμάν Χαμζά (Διδυμότειχο), Μέτσο Τζεμαλή (Κομοτηνή), Μεχμέτ Εμίν Σινίκογλου (Ξάνθη) και οι εκλεγμένοι από τη μειονότητα είναι οι: Ιμπραήμ Σερίφ (Κομοτηνή) και Αχμέτ Μετέ (Ξάνθη) [σ.σ. Καθήκοντα Μουφτή επί πολλά χρόνια στο Διδυμότειχο ασκούσε ως διορισμένος από το ελληνικό κράτος ο Μεχμέτ Σερίφ Δαμάδογλου, ο οποίος όμως καθαιρέθηκε με απόφαση της ελληνικής πολιτείας και τη θέση του πήρε ο Οσμάν Χαμζά]. 

1991: Έτος – σταθμός στην εκλογή των Μουφτήδων της Θράκης 

Η πρώτη αναφορά που βρίσκουμε για την εκλογή Μουφτή στην ελληνική επικράτεια είναι αυτή του εδ. 5 του άρθρου 11 της Συνθήκης των Αθηνών, όπου αναφέρεται: «Οι Μουφτήδες, έκαστος εν τη περιφερεία αυτού, θέλουσι εκλεέγεσθαι υπό εκλογέων μουσουλμάνων». Πλην όμως η συγκεκριμένη Συνθήκη δεν αφορά άμεσα τη Θράκη καθότι υπογράφηκε το 1913 – δηλαδή σε μία περίοδο που η Θράκη δεν ήταν μέρος της ελληνικής επικράτειας, αλλά τμήμα της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας [σ.σ. η Τουρκική Δημοκρατία ή απλά Τουρκία, ιδρύθηκε το 1923]. 

Εν συνεχεία έχουμε την ΠΝΠ 2345/1920 η οποία μετά από τροποποίηση που υπέστη το 1924, αναφέρει στο άρθρο 6: «εντός μηνός αφ’ ής ήθελε κενωθή θέσις τις των εν Κράτει μουφτήδων ο αρμόδιος Γενικός Διοικητής ή, όπου δεν υπάρχει Γενική Διοίκησις, ο αρμόδιος νομάρχης, προκηρύσσει εκλογήν του αντικαταστάτου αυτού διά πράξεως τοιχοκολλημένης εις τα τεμένη και τα γραφεία των δήμων και κοινοτήτων της περιφέρειας της κενωθείσης θέσεως, εν οις κατοικούσι μουσουλμάνοι εκλογείς».

Και εν συνεχεία, έχουμε τη Συνθήκη της Λωζάνης του 1923, η οποία όμως αν και περιλαμβάνει ρητές διατάξεις για τις θρησκευτικές ελευθερίες των Πληθυσμών που τέθηκαν σε Ανταλλαγή, δεν έχει καμία αναφορά στο καθεστώς τοποθέτησης του Μουφτή στις μουσουλμανικές κοινωνίες της Θράκης.

Έτσι, από το 1923 έως και το 1990 οι Μουφτήδες αναλαμβάνουν και ασκούν τα καθήκοντα τους μέσω μίας άτυπης συμφωνίας της ελληνικής πολιτείας με τις μουσουλμανικές κοινότητες, όπου οι μουφτήδες εκλέγονταν από τους ηγέτες της μουσουλμανικής μειονότητας και ακολουθούσε η επικύρωση της εκλογής τους εκ μέρους της ελληνικής πολιτείας της οποίας αποτελούν δημοσίους λειτουργούς.

Το 1991 όμως, η τότε κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη ψηφίζει τον νόμο 1920/1991 με τον οποίο ορίζεται σαφώς και ρητώς ότι οι Μουφτήδες της Θράκης θα διορίζονται από το ελληνικό κράτος με συγκεκριμένη διαδικασία:

Εντός τριμήνου αφότου κενωθεί θέση Μουφτή, ο κατά τόπο αρμόδιος Νομάρχης, καλεί με πράξη του τους ενδιαφερόμενους να την καταλάβουν, να υποβάλουν σχετική αίτηση […]. Ο Γενικός Γραμματέας της Περιφερείας, εντός μηνός από τη λήψη των ανωτέρω στοιχείων, συγκροτεί ενδεκαμελή επιτροπή με πρόεδρο τον κατά τόπο αρμόδιο Νομάρχη και μέλη Έλληνες μουσουλμάνους θρησκευτικούς λειτουργούς και εξέχοντες μουσουλμάνους Έλληνες πολίτες της Περιφερείας του, ορίζει τον τόπο και το χρόνο της συνεδριάσεώς της και ανακοινώνει τη σχετική πράξη του στα μέλη της. Χρέη γραμματέως εκτελεί υπάλληλος της Νομαρχίας οριζόμενος από τον πρόεδρο της επιτροπής. Η επιτροπή συνέρχεται κατά την ορισθείσα ημέρα και ώρα στον ορισθέντα τόπο και συντάσσει πρακτικό, στο οποίο διατυπώνεται η γνώμη κάθε μέλους περί των προσόντων και γενικά περί της καταλληλότητας των υποψηφίων. […]
Μόλις υποβληθεί στο Γενικό Γραμματέα της Περιφερείας το κατά την προηγούμενη παράγραφο πρακτικό της επιτροπής ή η έκθεση του Νομάρχη, ο Γενικός Γραμματέας της Περιφερείας υποβάλλει στον Υπουργό Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων όλα τα σχετικά για την επιλογή στοιχεία. Η επιλογή γίνεται με βάση ιδίως το ήθος, τη θεολογική κατάρτιση και την εν γένει θρησκευτική δράση των υποψηφίων.
Ο Μουφτής διορίζεται με προεδρικό διατάγματα εκδιδόμενο μετά από πρόταση του Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων για δεκαετή θητεία που δύναται να ανανεώνεται. Ο διορισθείς πριν από την ανάληψη των καθηκόντων του δίδει τον όρκο του δημοσίου υπαλλήλου στον αρμόδιο Νομάρχη.
Οι διατάξεις της παρούσης ως προς το διορισμό Μουφτή δεν θίγουν το κύρος προγενέστερων διορισμών, που έγιναν με διαφορετικό τρόπο. Οι διορισμοί αυτοί θεωρούνται αναδρομικώς, αφότου συνετελέσθησαν, νόμιμοι και η θητεία των διορισθέντων λήγει μετά δέκα έτη από τη δημοσίευση της παρούσης […]”.

Η κατάσταση σήμερα

Στην αυγή του 2018 πλέον, στην Ελλάδα καταγράφεται το θρησκευτικό/πολιτικό παράδοξο οι διορισμένοι από το κράτος Μουφτήδες να μην είναι αποδεκτοί από την μειονοτητα της Θράκης ή έστω από μερίδα αυτής, ενώ οι εκλεγμένοι από τη συγκεκριμένη μερίδα δεν είναι αποδεκτοί από το ελληνικό κράτος.

Σε πρακτικό επίπεδο ο διορισμένος Μουφτής έχει μεγαλύτερη εξουσία καθότι πρέπει να σημειώσουμε ότι οι όποιες αποφάσεις λαμβάνει ο Μουφτής τίθενται σε ισχύ εφόσον επικυρωθούν από το Πρωτοδικείο. Αυτό σημαίνει απλά ότι οι αποφάσεις που προωθούνται εκεί προέρχονται μόνο από διορισμένους Μουφτήδες καθώς τα ελληνικά δικαστήρια δεν αναγνωρίζουν -προφανώς- τους εκλεγμένους από τη μειονότητα.

Εύλογα λοιπόν εγείρεται το ερώτημα “ποιο ρόλο επιτελούν οι εκλεγμένοι Μουφτήδες” το οποίο με βάση την κρίση του καθενός μπορεί να χαρακτηριστεί από ρητορικό έως αναπάντητο. Το ζήτημα πάντως είναι ότι υπάρχουν και οι δυο κατηγορίες Μουφτήδων, την ώρα όμως που η μουσουλμανική κοινότητα της Θράκης κινείται πλέον σε μία κατεύθυνση αμφισβήτησης του θεσμού και των εκφραστών του (ανεξαρτήτως τρόπου τοποθέτησης).

Ολοένα και πληθαίνουν οι φωνές που κάνουν λόγο για κακοδιαχείριση της περιουσίας των Μουφτειών, ενώ ήδη οι πρώτες αντιδράσεις στην εφαρμογή της Σαρία έχουν φτάσει στα ανώτατα δικαστήρια της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Κλείνοντας, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι μουσουλμάνοι κάτοικοι της Θράκης είναι μία κοινωνική ομάδα με αυξημένο το θρησκευτικό αίσθημα -αν σκεφτεί κανείς ότι από τους 2200 γάμους που έγιναν τα τελευταία τρία χρόνια μόνο οι 680 είναι πολιτικοί- αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι στερούνται κριτικής σκέψης. Ενδεχομένως στερούνται των μηχανισμών που θα τους επέτρεπαν να εκφράσουν σωστά αυτή τη σκέψη, αλλά αυτή είναι μία συζήτηση που επαφίεται άλλων ζητημάτων, όπως η Εκπαίδευσή τους και αποτελεί ξεχωριστό κεφάλαιο.

*Και κάτι τελευταίο: Σε όλα τα κράτη όπου ζουν μουσουλμανικοί πληθυσμοί -και της Τουρκίας συμπεριλαμβανομένης- οι Μουφτήδες δεν εκλέγονται αλλά διορίζονται από την πολιτεία.