Το ηλιοτρόπιο, πρωτοκαλλιεργήθηκε ως γηγενές φυτό στη Λατινική Αμερική, ήδη από το 2000 π.χ. όπου και αποτέλεσε σύμβολο αλήθειας λόγω της ιδιότητάς του να «αντικρίζει τον ήλιο». Η ιδιότητά του αυτή, γνωστή και ως ηλιοτροπισμός, συνίσταται σε κινήσεις που κάνει το φυτό κατά τη διάρκεια της ημέρας ώστε να έχει το άνθος του στραμένο προς τον ήλιο και να εκμεταλλεύεται κατά τον βέλτιστο τρόπο την ηλιακή ενέργεια.

Το φυτό αυτό μέχρι πρόσφατα καλλιεργούνταν για τους καρπούς οι οποίοι αποτελούν τροφή τόσο για τον άνθρωπο όσο και για πτηνά, και χρησιμοποιούνται για παρασκευή μαργαρίνης, βιοντίζελ και λάτεξ. Όπως προαναφέρθηκε, υιοθετήθηκε από πολλούς λαούς  ως σύμβολο χαράς, ελπίδας και αλήθειας. Αποτέλεσε το εθνικό σύμβολο της Χιλής και θεωρήθηκε ένα από τα πιο σημαντικά φυτά των γηγενών της Αμερικής, μαζί με το καλαμπόκι, τα φασόλια και την κολοκύθα, καθώς οι ιθαγενείς πίστευαν πώς τα τέσσερα αυτά είδη αλληλουποστηρίζονται και είναι απαραίτητα για μια ισορροπημένη καλλιέργεια.

Τα τελευταία χρόνια η προσοχή έχει στραφεί προς το ηλιοτρόπιο για μια άλλη ιδιότητά του, αυτή του να απορροφά οργανικούς και ανόργανους ρυπαντές. Η ιδιότητα αυτή δε χαρακτηρίζει μόνο το συγκεκριμένο είδος αλλά όλα τα φυτά, και είναι η βάση στην οποία στηρίζεται η φυτοαποκατάσταση (phytoremediation), μια πολλά υποσχόμενη μέθοδος για τον καθαρισμό του εδάφους από λύματα, βαρέα μέταλλα και τελευταία, ραδιενεργά στοιχεία. Μέσω αυτής της μεθόδου, τα φυτά απορροφούν τις διάφορες ουσίες και είτε τις διασπούν και τις μετατρέπουν σε άλλες μέσω του μεταβολισμού τους ,είτε τις απενεργοποιούν και τις αποθηκεύουν στους ιστούς τους, με αποτέλεσμα να «καθαρίζουν» τις περιοχές στις οποίες φυτεύονται.

Σύμφωνα με ορισμένες μελέτες που έγιναν τα τελευταία χρόνια στη περιοχή του Τσέρνομπιλ, το ηλιοτρόπιο εμφανίζει αυξημένες ικανότητες να απορροφά τέτοιους ρυπαντές και ιδιαίτερα ραδιενεργά στοιχεία. Για το λόγο αυτό καλλιεργείται έντονα σε περιοχές που έχουν στιγματιστεί από πυρηνικά ατυχήματα. Παρόμοιες προσπάθειες πραγματοποιήθηκαν στη Φουκουσίμα από ντόπιους, οι οποίοι κάλυψαν μεγάλες εκτάσεις με ηλιοτρόπια ως μια συμβολική πράξη ελπίδας και ανασυγκρότησης αλλά και ως μια ενέργεια για την έναρξη του καθαρισμού της περιοχής από τα ραδιενεργά κατάλοιπα.